شرح قسمت دوم خطبه نورانیه :

« یا سَلْمانُ وَ یا جُنْدَبُ قالا لَبَّیْکَ یا اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ علیه ‏السلام قالَ علیه‏السلام مَعْرِفَتى بِالنُّورانِیَّةِ مَعْرِفَةُ اللّهِ‏ِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَعْرِفَةُ‏ اللّه‏ِِ عَزّ َوَ جَلَّ مَعْرِفَتى بِالنُّورانِیَّةِ وَ هُوَ الدّینُ الْخالِصُ الَّذى قالَ اللّه‏ُ تَعالى «وَ ما اُمِرُوا اِلاّ لِیَعْبُدُوا اللّه‏َ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ حُنَفاءَ وَ یُقیمُوا الصَّلوةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکوةَ وَ ذلِکَ دینُ الْقَیِّمَةِ» یَقُولُ مـا اُمِرُوا اِلاّ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ صلى ‏الله ‏علیه‏ و‏ آله وَ هُوَ الدّینُ الْحَنیفِیَّةُ الْمُحَمَّدِیَّةُ السَّمْحَةُ وَ قَوْلُهُ « یُقیمُوا الصَّلوةَ » فَمَنْ اَقامَ وِلایَتى فَقَدْ اَقامَ الصَّلوةَ وَ اِقامَةُ وِلایَتى صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لایَحْتَمِلُهُ اِلاّ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ اَوْ نَبِىٌّ مُرْسَلٌ اَوْ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللّه‏ُ قَلْبَهُ لِلاْیمانِ، فَالْمَلَکُ اِذا لَمْ یَکُنْ مُقَرَّبا لَمْ یَحْتَمِلْهُ وَ النَّبِىُّ اِذا لَمْ یَکُنْ مُرْسَلاً لَمْ یَحْتَمِلْهُ وَ الْمُؤْمِنُ اِذا لَمْ یَکُنْ مُمْتَحَنا لَمْ یَحْتَمِلْهُ.»

در این قسمت نکاتی چند به چشم می خورد که امید است افراد مستعد و آماده ، از قرائت این سطور قصور ننموده و کوشش نمایند تا حقِ فهم مطلب ادا شود . نیز به این نکته باید توجه داشت که کلمه قصور و قاصر و مقصر _ با قرائت این خطبه _ در مکتب عالی اسلام یعنی مکتب شیعه ، صرفنظر از معنی ظاهر و موارد استعمال ظاهری آن ، در موارد دیگر و در سطح عالیتر ، برای قصور در طی مدارج عالیه ولایت علویه به کار رفته است . ذیلاً به نکاتی از این قسمت خطبه اشاره می کنیم :

الف _ « مَعْرِفَتى بِالنُّورانِیَّةِ مَعْرِفَةُ اللّهِ‏ِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَعْرِفَةُ‏ اللّه‏ِِ عَزّ َوَ جَلَّ مَعْرِفَتى بِالنُّورانِیَّةِ » که یک دنیا مطلب را در اینجا باید ناگفته گذاشت و گذشت .

ب _ « وَ هُوَ الدّینُ الْخالِصُ الَّذى قالَ اللّه‏ُ تَعالى ... »

یعنی « معرفت ِ » اشاره شده در بند « الف » ، دین خالص خدا است که در آیه چهارم سوره بینه مذکور است و جناب علی ( ع ) این آیه را در اینجا بیان می فرماید و اگر بیم تطویل کلام نبود جا داشت تمام سوره بینه نقل شود . اما آیه این است که ابتدا می فرماید * و ما تفرق الذین اوتوا الکتاب الا من بعد ما جاء تهم البیّنة * و بعد در آیه پنجم می فرماید * وَ ما اُمِرُوا اِلاّ لِیَعْبُدُوا اللّه‏َ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ حُنَفاءَ وَ یُقیمُوا الصَّلوةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکوةَ وَ ذلِکَ دینُ الْقَیِّمَةِ * .

در ادامه این آیات در سوره بینه ، از دو دسته یاد می شود : اول ، شَرُّ البَریَّة و دوم ، خَیرُالبَریَّة که خیرالبریه محققاً دوستان و شیعیان جناب علی علیه السلام ، و شر البریه مشرکین و کافرین ولایت حضرتش می باشند یعنی کسانی که مشمول : « وَ مَن جَحَدَکُم کافرٌ وَ مَن حارَبَکم مُشرِکٌ » می باشند .

ج _ آیه چهارم سوره بینه ، در این قسمت توسط خود خطبه توضیح داده شده است : « وَ مـا اُمِرُوا اِلاّ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ صلى ‏الله ‏علیه‏ و‏ آله وَ هُوَ الدّینُ الْحَنیفِیَّةُ الْمُحَمَّدِیَّةُ السَّمْحَةُ وَ قَوْلُهُ « یُقیمُوا الصَّلوةَ » فَمَنْ اَقامَ وِلایَتى فَقَدْ اَقامَ الصَّلوةَ » .

د _ « وَ اِقامَةُ وِلایَتى صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لایَحْتَمِلُهُ اِلاّ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ اَوْ نَبِىٌّ مُرْسَلٌ اَوْ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللّه‏ُ قَلْبَهُ لِلاْیمانِ،»

این « اقامه ولایتی » که جناب علی ( ع ) می فرماید : « صعب مستصعب » است اگر با اخبار دیگری که از ناحیه معصومین علیهم السلام وارد شده و در همه آنها عبارت « صعب مستصعب » دیده می شود مقایسه شود نتایج چندی را که در خور تذکر است می توان استنباط نمود . این اخبار به صورت های زیر :

_ إنَّ أمرَنا صَعبٌ مُستَصعَبٌ ...( 1 )

_ إنَّ عِلمَ العُلَماءِ صَعبٌ مُستَصعَبٌ ( 2 )

_ إنَّ حَدیثَنا صَعبٌ مُستَصعَبٌ ( 3 )

و شاید به صورت های دیگری نیز دیده شود . از مقایسه این اخبار و این خطبه جناب علی ( ع ) چنین استفاده می شود که هر کس حائز به مقام عالی ولایت علویه گردید آشنائی به « امر » آل محمد _ کما هو حقه _ راه پیدا می نماید و این اقامه ولایت جناب علی ( ع ) لازمه اش علم لدنی است که همان علم عالم آل محمد باشد و این علم از مقوله نور است .

به هر جهت ، این ولایت صعب مستصعب را تنها ملک مقرب و نبی مرسل و مؤمنی که قلبش به ایمان امتحان شده باشد حمل می کند و امام علیه السلام تأکید می فرمایند : « فَالْمَلَکُ اِذا لَمْ یَکُنْ مُقَرَّبا لَمْ یَحْتَمِلْهُ وَ النَّبِىُّ اِذا لَمْ یَکُنْ مُرْسَلاً لَمْ یَحْتَمِلْهُ وَ الْمُؤْمِنُ اِذا لَمْ یَکُنْ مُمْتَحَنا لَمْ یَحْتَمِلْهُ.»

1-     بصائر الدرجات ، جزء اول ، ص 26 ، ح 1

2-     اصول کافی ، ج 1 ص 401 ، ح 2 ، چاپ آخوندی

3-     بصائر الدرجات ، جزء اول ، ص 21 ، ح 2